داتابەیس چییە و بۆچی بەکاردێت؟
ئەوەی لەم وتارەدا دەیخوێنیتەوە:
لە هەر ساتێکدا لە ئینتەرنێتدا، بڕێکی زۆر داتا دروست دەکرێن و دەگوازرێنەوە لە نێوان سیستەمی جیاوازدا. ئێستا بۆ نموونه کە ئێمە دەمانەوێت بگەینە بەشێک لەم داتایه بۆ پرۆسەی یان پشکنینیان. بە دڵنیاییەوە، ئەگەر ئەم داتا بە بێ ئاسایییەکی دیاریکراو خەزن بکرێت، ئەوە زەحمەتە دەستگەیشتنیان پێ بکرێت. بەم هۆیەوە، ئێمە داتابەیسێک یان (Database) بەکاردەهێنین بۆ ڕێکخستنی ئەم داتایانه.
ئەگەر دەتەوێت بە وردتر بزانیت بنکەی زانیاری یان داتابەیس چییە؟ وە چۆن دروستیان بکەین، لەم وتارەدا لە بەرهەم وۆردپرێس لەگەڵمان بمێنەوە!
بنکەی زانیاری چییە و تایبهتمهندیهکهی چیە؟
داتا لە یەکەی دیاریکراوی زانیاری پێکهاتووە. ئەم داتایە لە جۆرەکانی جیاواز لە دەق، ژمارە، میدیا و زیاتر بەکاردێت کە دەتوانرێت وەرگێڕدرێت بۆ ڕێگەیەکی دیاریکراو بۆ جوڵانەوەی کارا و پرۆسە. بۆ نموونە، داتای وەک ناو، تەمەن، کێش، بەرزی و … زانیاریێکن کە دەتوانین بەکاری بهێنین و پرۆسە بکەین.
داتابەیس یان بنکهی زانیاری، کۆکراوەی ئەم داتای ڕێکخراوەیە کە بە فۆرماتێک خەزن دەکرێت و بە ئاسانی بەردەستە، کۆنترۆڵ دەکرێت و بە ئامرازی ئەلیکترۆنی و نوێ دەکرێتەوە. بنکهی زانیاری یان داتابەیسێک دەتوانێت خشتەیەک یان زیاتر لەخۆبگرێت. هەر خشتەیەک یان ههمان ئەستوون و ڕیزە جیاوازەکان لەخۆدەگرێت کە زانیاریەکان ڕێک دەخات.
بۆ نمونە به شێوازێکی زۆر ساده، دەتوانیت بیر لە تۆمارکردنی قوتابخانە بکەیتهوه. هەموو وردەکاریەکانی خوێندکاران لە یەک فایلدا داخڵکراون. دەتوانیت وردەکاری دەربارەی قوتابیەکانی ئەم کەیسە بەدەست بهێنیت. ئەم فایله بە داتابەیسێک ناودەبرێت کە دەتوانیت بە ئاسانی دهستگهیشتنت ههبێت بە زانیاری هەر خوێندکارێک.
نموونەێکی تر، دەتوانیت نەرمامێری داواکاری خۆراکی سەرهێڵ لەبەرچاو بگریت. ئەم بەرنامانە لیستێک لە ڕێستۆرانتەکان و خواردنە خێراکانتان بۆ دابین دەکات لە دەوروبەری ئەو شوێنەی کە تیایدا دەژین، لەگەڵ لیست و نرخی خواردنەکانیان.
جۆرهکانی بنکەی زانیاری (داتابەیس)
داتابەیس لە پێکهاتە و بەشە جۆراوجۆرەکان کە بەرپرسیارن لە ڕێکخستنی زانیاری پێکهاتووە. ئەم پێکهاتانە خشتەکان، ستوونەکان، ڕیزەکان، فۆرماتەکان و قەوارەکان لەخۆدەگرێت. لە داتابەیسەکەدا، داتا لە خشتەکاندا دروست کراون کە لە ڕیزەکان و ستوونەکان پێکهاتووە. بۆیە، داتا بە ئاسانی نوێ، فراوان و دهسڕدرێنهوه. چەندین جۆری داتابەیس هەیە کە دابەشکراون لەسەر بنەمای مۆدێلەکان و شێوازەکانی ئەو زانیاریانەی بەکاری دەهێنن.
لە خوارەوە هەندێک لەم جۆرانه ناو بردراون:
- بنکەی زانیاری پەیوەندی
- بنکەی زانیاری دابەشکراو
- بنکەی زانیاری NoSQL
- بنکەی زانیاری هێڵکاری
- بنکەی زانیاری هەور
- بنکەی زانیاری ناوەندی
- بنکەی زانیاری کرداری
سیستەمی بەڕێوەبردنی بنکەی زانیاری (DBMS)
سیستەمی بەڕێوەبردنی بنکەی زانیاری (DBMS) نهرمامێرێکه بۆ بەڕێوەبردنی بنکەی زانیاری بەکاردێت. سیستەمەکە لە داتابەیسی (DBA) ڕێنماییەکان وەردەگرێت و بەم شێوەیە ڕێنمایی سیستەمەکە دەکات بۆ ئەنجامدانی گۆڕانکاریە پەیوەندارەکان. ئەم فەرمانانە بۆ داگرتن، هێنانەوە یان گۆڕینی داتای بەردەست لە سیستەمەکە بەکار دههێنرێت.
داتابەیسێک بە شێوەیەکی ئاسایی پێویستی بە بەرنامەی داتابەیسێکی گشتگیر هەیە، کە بە سیستەمی بەڕێوەبردنی داتابەیسی (DBMS) ناسراوە.
DBMS لە بنەڕەتدا وەک بەستەرێکی نێوان داتابەیسەکە و بەکارهێنەرەکان یان بەرنامەکانی کاردەکات و ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات بۆ گهڕانهوه، نوێکردنەوە و بەڕێوەبردنی چۆنیەتی رێکخستن و باشترکردنی زانیاری.
DBMS هەروەها چاودێری کردن و کۆنتڕۆڵکردنی داتابەیسەکان ئاسانتر دەکاتهوه. هەروەها کردارە هەمەجۆرەکانی وەک چاودێریکردنی ئەدا، ڕێکخستن، وهشانی پاڵپشت و گهڕاندنهوه بەتوانا دەکات.
بەراوردکردنی داتابەیسەکانی SQL و NOSQL
SQL ڕێگەت پێدەدات بۆ گەیشتن و کۆنتڕۆڵکردنی داتا و دەتوانیت داواکاری بەردەوام جێبەجێ بکەیت لە داتابەیسێکەوە. NoSQL یەکێکە لە سیستەمەکانی بەڕێوەبردنی بنکەی زانیاری کە تایبەتمەندی سەرەکی بریتییە لە پابەندنەبوونی مۆدێلی پەیوەندی. NoSQL واتە “نەک تەنها SQL”. داتابەیسەکانی NoSQL لەلایەن کۆمپانیاکانی ئینتەرنێت وەک گووگڵ، فەیسبووک، ئامازۆن و… کە مامەڵە لەگەڵ قەبارەی گەورەی داتا دەکات،بهکار دههێنرێت.
بەناوبانگترین داتابەیسی SQL
لەم لیستەی خوارەوە، ئێمە بەناوبانگترین داتابەیسەکانی SQL مان ناو بردوون:
-
Oracle
ئەم بنکەی زانیاریە ئەنجامی زمانەکانی بەرنامەنووسی C و SQLە. ئەم داتابەیسە یەکێکە لە بەهێزترین داتابەیسی پەیوەندی.
-
Microsoft SQL Server
ئەم بنکەی زانیاریە بەرهەمەکانی مایکرۆسۆفته و یەکێکە لە گرنگترین و بەهێزترین داتابەیسەکان لە جیهانی بەرنامەنووسی SQL. ئەم داتابەیسه بەڕێوە دەبات بە بەکارهێنانی خشتەکان و پەیوەندی نێوانیان.
-
MySQL
ئەم داتابەیسە سەرچاوەی کراوەیە (Open Source) و زۆر ئاسانه و خێرایی بەرزە لە ڕووی کردارهوه. ئەم داتابەیسەش ههموو جۆر لە داتابەیسەکانی پەیوەندی و توانای پاشهکهوت، گەڕان، پەیوەندی و … لەسەر زانیاری و داتا لهخۆدهگرێت.
-
DB2
ئەم داتابەیس بەرهەمی کۆمپانیای گەورەی IBMه، ناسراوە بە داتابەیسی چهند پلاتفۆرمی. توانای خەزنکردن، پرۆسەکردن و دەرهێنانی داتای قورس و دەستگەیشتنی ئاسان له تایبهتمهندی ئەم بنکەیەن.
-
Microsoft Access
Access وەک یەکێک لە ژێردهستهی Microsoft Office دەناسرێت کە لەلایەن Microsoft دروست کراوە. ئەم بنکەیە فۆرمی جیاواز، Query و مۆدیول لەخۆ دەگرێت.
-
PostgreSQL
ئەمە داتابەیسی ئۆبجێکتی پەیوەندیە کە لەسەر لینوکس، ویندۆز، OSX و چەند سیستمێکی تر کاردەکات.
ناساندنی داتابەیسی NOSQL
داتابەیسەکانی NOSQL بریتین لە:
-
MongoDB
بەناوبانگترین داتابەیسی NOSQLیه. هەرچۆنێک بێت، هەندێک تایبەتمەندی SQL وەک کوئێری و ئیندێکسەکان دەپارێزێت. ئەوە مەودایەکی زۆر لە زمانەکانی بەرنامەنووسی وەک Scala، Groovy، Clojure و Java هێز دەدات.
-
Cassandra
یەکێک لە بنکەی زانیاری NOSQL کە بەردەستیی زۆری هەیە ئەوەیە کە داتای زۆر گەورە کۆ بکاتهوه لەگەڵ بەستەرە دروستکەرەکە. ئەم داتابەیسە لە بانک، دارایی و تۆمارکردن بەناوبانگە. هەروەها لەلایەن فەیسبووک و تویتەرەوە بەکاردێت.
-
Redis
ئەم خشتەزانیاریە سەرچاوەی کراوەیە، تۆڕکراوە و بە ههڵبژاردهی (in-recollection) خەزنکراوە. زانیاری لەم بنکەیە وەک کلیل/بەها خەزن دهکرێن.
-
Neo4j
داتابەیسیێکه لەسەر بنەمای (Graph) یان گرافه کە گونجاوە بۆ خەزنکردنی بینای زانیاری تۆڕ و زانیاری پەیوەندی جۆراوجۆر.